۳-۶- جامعه و نمونه آماری

 

۳-۶-۱- جامعه آماری

 

یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. صفت مشترک صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد (آذر، مومنی، ۱۳۸۳، ج۱، ۵). اطلاعات موجود از میان نمونه های آماری بازدیدکنندگان (شهرستان پارس آباد بازارچه تیمورپور) به دست آمده است.

 

۳-۶-۲- قلمرو مکانی تحقیق

 

از نظر مکانی در سطح شهرستان پارس آباد بازارچه تیمورپور جامعه آماری می‌باشند که در آن ها (لباس و پوشاک که جزء خریدهای تفننی شده است) فروخته می‌شود.

 

۳-۶-۳- قلمرو زمانی تحقیق

 

قلمرو زمانی تحقیق سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ می‌باشد و موضوع تحقیق در این برهه‌ی زمانی مورد بررسی قرار گرفت.

 

۳-۶-۴- نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه

 

گروه نمونه، یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد (سکاران، ۱۳۸۱، ۲۹۵). یا به عبارت دیگر، تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگی‌های اصلی جامعه باشد را نمونه گویند (آذر، مؤمنی، ۱۳۸۳، ج ۱، ۶).

 

در این تحقیق از آن جایی که جامعه مورد نظر نامحدود در نظر گرفته شده است، ‌بنابرین‏ جهت محاسبه حجم نمونه مورد نیاز برای تحقیق حاضر از رابطه زیر استفاده گردیده است.

 

که در آن

 

P: برآورد نسبت صفت متغیر، (۵/۰ = P)

 

Z: مقدار متغیر نرمال واحد، متناظر با سطح اطمینان ۹۵ درصد، ( )

 

مقدار اشتباه مجاز، (۰۶/۰ = )

 

مقدار P برابر با ۵/۰ در نظر گرفته شده است. زیرا اگر ۵/۰ = P باشد، n حداکثر مقدار ممکن خود را پیدا ‌می‌کند. این امر سبب می‌شود که نمونه به حد کافی بزرگ باشد (آذر، مومنی، ۱۳۸۰ ،ج۲، ۷۲).

 

‌بنابرین‏ حجم نمونه مورد نیاز تحقیق عبارت است از:

 

 

 

تعداد نمونه آماری ۲۶۷ به دست آمد، با این وجود محقق جهت به دست آوردن اطلاعات بیشتر از نمونه ها و تعمیم مناسب نتایج نمونه آماری به جامعه آماری حدود ۳۰۰ پرسشنامه توزیع کرده و نهایتاًً ۲۲۰ پرسشنامه را جمع‌ آوری نمود. جدول زیر تمام موارد ذکر شده را به طور خلاصه نشان می‌دهد.

 

۳-۸-جدول مراحل جمع‌ آوری اطلاعات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تعداد کل جامعه آماری تعداد نمونه محاسبه شده تعداد پرسشنامه توزیع شده تعداد پرسشنامه جمع‌ آوری شده نامحدود ۲۶۷ ۳۰۰ ۲۲۰

۳-۷- روش نمونه‌گیری

 

برای نمونه‌گیری روش نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک‌منظم استفاده شده است، در این روش، اعضای جامعه آماری یک شانس معین و برابر برای انتخاب شدن به عنوان آزمودنی دارند. موقعی که بدین گونه اعضاء را از جامعه آماری انتخاب می‌کنیم، احتمال بسیار دارد که الگوهای پراکنش ویژگی‌های که در تحقیق خود بدان علاقه‌مند هستیم، به همان صورت در عناصری که برای نمونه برمی‌گزینیم توزیع شده‌اند و لذا این روش، کمترین سوءگیری و بیشترین تعمیم‌پذیری را دارا می‌باشد (سکاران، ۱۳۸۱، ۳۰).

 

به طور کلی در این روش نمونه‌گیری به هر یک از افراد جامعه احتمال مساوی داده می‌شود تا در نمونه انتخاب شوند. به عبارت دیگر اگر حجم افراد جامعه N باشد حجم نمونه مساوی است (بازرگان، سرمد، حجازی، ۱۳۸۰، ۱۸۱).

 

۳-۸- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

در این تحقیق، برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از نمونه ها هم از روش های آمار توصیفی و هم از روش های آمار استنباطی استفاده شده است.

 

در واقع ابتدا متغیرهای تحقیق به کمک روش های آمار توصیفی مورد آزمون قرار داده‌ شده است.

 

روش آماری مورد استفاده در این تحقیق عبارتند از:

 

۳-۸-۱- مدل معادلات ساختاری

 

برای بررسی روابط عِلّی بین متغیرها به صورت منسجم کوشش‌های زیادی در دهه اخیر صورت گرفته است یکی از این روش‌ها نوید بخش در این زمینه مدل معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیری با متغیرهای مکنون است. بدون توجه به نام یا مفهوم بی‌شمار آن، این واژه به یک سری مدل‌های عمومی اشاره می‌کند که شامل تحلیل عاملی تأییدی^[۸۵]، مدل‌های ساختاری همزمان کلاسیک^[۸۶]، تجزیه و تحلیل مسیر^[۸۷]، رگرسیون چندگانه، تحلیل واریانس^[۸۸] و سایر روش های آماری است (Hoyle, 1995, 1).

 

مدل معادلات ساختاری^[۸۹] یک رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه‌هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده^[۹۰] و متغیرهای مکنون^[۹۱] می‌باشد (Hoyle, 1995, 1).

 

از طریق این رویکرد می‌توانیم قابل قبول بودن مدل‌های نظری را در جامعه‌‌های خاص با بهره گرفتن از داده های همبستگی، غیرآزمایشی، آزمایشی آزمون نمود.

 

۳-۸-۲- ضرورت مدل معادلات ساختاری در تحقیق

 

یکی از قویترین و مناسب‌ترین روش های تجزیه و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و علوم اجتماعی تجزیه و تحلیل چند متغیره است. زیرا ماهیت این گونه موضوعات، چند متغیره بوده و نمی‌توان آن ها را با شیوه دو متغیری (که هر بار تنها یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته در نظر گرفته می‌شود) حل نمود.

 

مدل معادلات ساختاری چگونگی تأثیر مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای پنهان در مدل تحقیق بر سایر متغیرهای تحقیق را مشخص می‌کند، و ارتباطات مفروض میان متغیرهای مستقل و وابسته را ارزیابی می‌کند. در این تکنیک نیاز ‌به این وجود دارد که داده ها توزیع نرمال باشند و تعداد نمونه ها حداقل ۱۰۰ باشد. مهمترین مزیت این تکنیک دقت اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل همزمان داده ها (متغیر مستقل و وابسته) می‌باشد و هدف آن تأیید و تثبیت مدل تحقیق می‌باشد که بر اساس اطلاعات به دست آمده به صورت اولیه و مفهومی ترسیم شده است (Robert c. Maccallum, 1996).

 

تجزیه و تحلیل ساختارهای کوواریانس^[۹۲] یا مدل سازی عِلّی یا مدل معادلات ساختاری یکی از اصلی‌ترین روش های تجزیه و تحلیل ساختارهای داده های پیچیده است.

 

‌بنابرین‏ از آنجایی که در تحقیق حاضر چند متغیر مستقل وجود دارد که می‌بایستی اثر آن ها بر روی متغیر وابسته مورد بررسی قرار گیرد استفاده از مدل معادلات ساختاری ضرورت می‌یابد.

 

تجزیه و تحلیل

 

یافته های تحقیق

 

۴-۱- مقدمه

 

داده های جمع‌ آوری شده به منظور تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری، می‌باید در قالب آزمون‍های آماری به اطلاعات ارزشمند تبدیل گردند. در واقع تجزیه و تحلیل داده ها برای بررسی صحت و سقم فرضیات برای هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است، و از اصلی‌ترین و مهمترین بخش‌های تحقیق محسوب می‌شود. این فصل در بخش آمار توصیفی و استنباطی تنظیم شده است که در بخش توصیفی به بررسی وضعیت جمعیت شناختی نمونه آماری تحقیق پرداخته و در بخش آمار استنباطی با بررسی موارد زیر پرداخته شده است:

 

1. 1. آزمون کایزر میر اولکین و بارتلت برای اطمینان از کفایت نمونه ها برای تحلیل عاملی اکتشافی

 

1. 1. تحلیل عاملی اکتشافی برای حذف سئوالات دارای بار عاملی و اشتراکات کم (برای آمادگی بیشتر برای تحلیل عاملی تأییدی)

 

 

۲-۱-۱۱-مدیریت بهبود عملکرد

 

مدیریت عملکرد بخشی از مدیریت منابع انسانی است که وظیفه آن ایجاد ارتباط بین مدیریت و کارکنان بوده و در فرایند ارزیابی عملکرد، ابتکارات و خلاقیت‌های افراد را نیز در نظر دارد. مدیریت عملکرد ضمن بهبود شایستگی فرد با کارکرد واقعی شان (هماهنگ سازی شایستگی با القوه با عملکرد و توانایی با الفعل) به دنبال بهبود و توسعه شایستگی های جدید افراد برای هماهنگی با تکنولوژی های مدرن و دنیای متحول فرداست. و به طور کلی می توان گفت مدیریت عملکرد، مدیریت تحقق است (سودمند و همکاران، ۱۳۸۶).

 

مدیریت عملکرد به طور بالقوه حیطه ای از مدیریت منابع انسانی است که می‌تواند بیشترین سهم را در عملکرد سازمان داشته باشد (صبائی، ۱۳۸۶).

 

مدیریت عملکرد علم برنامه ریزی ، هماهنگی، تامین منابع (مالی و انسانی ) و نظارت وکنترل تعریف می‌گردد. اما مبانی برنامه ریزی، یک مبنای نظری است که در مسیر ترسیم اهداف، تعین سیاست ها و تعیین راهبرد ها هیچ گونه تعهد اجرایی به همراه ندارد ، ولی در مرحله تدوین برنامه اجرایی، در راستای راهبرد ها و سیاست‌ها برای تحقق اهداف سازمان، اولین گام بر آورد منابع مورد نیاز برای اجرای برنامه و پیش‌بینی نحوه تأمین آن منابع است که تعهد ات اجرایی مدیریت را رقم می زند (سعادت عاملی،۱۳۹۰).

 

مدیریت عملکرد فرآیندی است مبتنی بر یکسری فعالیت ها و به نحوی بنا شده است که باید از طریق تضمین بهبود مستمر عملکرد افراد و گروه ها در جهت بهبود تمرکز راهبردی و اثربخشی سازمانی طراحی شود. نواع مختلف سیستم مدیریت عملکرد از خیلی ساده گرفته تا بسیار پیچیده وجود دارد. طراحی یک سیستم، توجه به عوامل مورد ارزیابی، درون داده ها و برون داده های طرح و وجود ارتباط مؤثر با سایر سیستم های منابع انسانی ضرورت خواهد داشت (صبائی، ۱۳۸۶).

 

۲-۱-۱۲- عناصر اصلی مدیریت عملکرد

 

1. 1. ایجاد چشم‌اندازی مشترک از اهداف استراتژیک سازمان

 

1. 1. تعیین اهداف عملکردی (ناشی از اهداف استراتژیک سازمان) برای هر یک از افراد و گروه‌ها به منظور حصول اطمینان نسبت به همسویی عملکرد افراد در راستای نیازهای سازمان.

 

1. 1. استفاده از فرایند رسمی بررسی و ارزشیابی میزان موفقیت گروه‌ها و افراد در تحقق اهداف

 

1. پیوند دادن ارزشیابی عملکرد و توسعه کارکنان، پاداش‌دهی و ایجاد انگیزه و تقویت رفتار مطلوب. این عناصر بین اهداف استراتژیک سازمان و عملکرد کارکنان، توسعه سازمانی، پاداش‌ها و نتایج سازمانی پیوند برقرار می‌کند.

مدیریت عملکرد از طریق رعایت این چرخه، باعث پرورش مستمر منابع انسانی سازمان می‌شود(میرسپاسی، ۱۳۸۳).

 

۲-۱-۱۳- چالش های مدیریت در عملکرد

 

1. 1. برقراری ساختار مسولیت پایدار

 

1. 1. متوازن نمودن نقاط تمرکز کوتاه مدت و بلند مدت

 

1. 1. عملیاتی کردن راهبرد های ارزش محور

 

1. 1. پشتیبانی از شفافیت اطلاعات

 

1. 1. تمرکز بر آنچه واقعا مهم است

 

1. 1. ترغیب و اعمال رفتار مبتنی عملکرد

 

1. متوازن سازی یکپارچگی و سادگی(صبائی، ۱۳۸۶)

درک رابطه ای میان میزان مشارکت و تأثیر آن بر عملکرد باعث گردیده که پژوهشگران به طور طبیعی به استراتژی های که افزایش سطح مشارکت را به همراه دارند توجه بیشتری داشته باشند. تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از سازمان‌ها، کارکنان، با توجه به میزان قدرت آنان در محیط کاری و ‌بر اساس یک برنامه سالیانه ارزیابی می‌گردند و مشارکت آنان قویاً تحت تأثیر تعامات روزمره گروهی با مدیران و همکاران آن ها در سطح عملیاتی است ((Harter,2009.

 

۲-۱-۱۴- نقش واهمیت بودجه ریزی ‌در عملکرد مدیریت

 

جهانی شدن شرایطی را پیش آورده است که وقایع محلی و کشوری تحت تأثیر نیروهای بسیار دورتر از خود قرار گرفته اند. معاهدات و توافقات بین‌المللی نقش تعیین کننده ای در توفیق سازمان‌ها پیدا کرده‌اند و نظمی جهانی بر عملکرد سازمان‌ها در درون کشورها تاثیر گذاشته است. به همراه این دگرگونی های حاصل از جهانی شدن، روابط اجتماعی انسان‌ها نیز دستخوش تغییر شده و برای بسیاری از مردمان علائق ومنافع از حیطه های درون مرزی به حیطه های برون مرزی کشانیده شده است.(Huddleston , 2000)

 

با توجه به سابقه ظهور و پیشرفت فن بودجه نویسی در سازمان دولت ، تقریبا در کلیه کتب و مبانی علمی، بررسی سابقه و نقش و اهمیت بودجه ریزی، در جریان تکوین برنامه ریزی، در دولت مورد توجه قرارگرفته و در این فرایند از اقدامات اولیه دولت ها برای تدوین بودجه گرفته تا مباحثی چون “دولت و بودجه از دیدگاه مکاتب اقتصادی ” تا ” وظایف دولت ها در عصر حاضر ” مورد بررسی کامل قرار گرفته است. ولی آنچه حائز اهمیت است اینکه در عصر حاضر، ضرورت تهیه بودجه به دولت محدود نشده و مؤسسات و نهاد های دیگر، چه عمومی و خصوصی، در فرایند اعمال مدیریت خود نیازمند استفاده از ابزار بودجه برای ارزیابی و پیش‌بینی وضعیت آینده و تحت کنترل در آوردن اقدامات آتی خود می‌باشند(سعادت عاملی،۱۳۹۰).

 

ب)قرارداد اختیار معامله در بازار ثانویه : قراردادیست معوض که موضوع آن انتقال حق معین در برابرعوض معلوم است به نحوی که اختیار معامله در بازار ثانویه علاوه بر ایجاد حق برای طرفین ارتباط و تقابل میان حقوق و تعهدات طرفین را به عنوان مجموعه ای هماهنگ تضمین می‌کند.^[۱۶۴]

 

‌بنابرین‏ مال مورد معامله باید شرایط احصایی (ماده ۲۱۵ ق.م.ماده ۲۱۶ ق). را داشته باشند. ماده ۲۱۵ق.م.مقرر می‌دارد: مورد معامله باید مالیت داشته و متضمن منفعت عقلایی و مشروع باشد . ماده ۲۱۶ ق.م.نیز مقرر می‌دارد: مورد معامله باید مبهم نباشد مگر در موارد خاصه که علم اجمالی به آن کافی باشد. البته قبل از بررسی مواد مذبور باید به ماده ۲۱۴ ق.م.توجه نمود: زیرا اشعار براین امر دارد که مورد معامله باید مال یا عملی باشد که هریک از طرفین تعهد به تسلیم یا ایفاءآن بنمایند.

 

بند اول: مالیت داشتن

 

مال در لغت به معنای چیزی است که دارای ارزش مبادله و قابل استفاده و تملک باشد.^[۱۶۵] و به عبارت اخری مال در اصطلاح چیزی است که به علت منافع واقعی یا اعتباری آن مورد رغبت باشد به گونه ای که افراد حاضر باشند در مقابل آن عوضی پرداخت نمایند. امام خمینی (ره) معتقدند: در اینکه چه چیزی مال است، اصطلاح خاص دینی وجود ندارد، بلکه ماهیت امری عقلایی و انتزاعی است ولیکن شارع مقدس استفاده از برخی کارها را ممنوع ساخته و فایده و ارزش آن ها را نادیده گرفته است و آثار مالیت را درباره آن ها لغو ‌کرده‌است که به اصطلاح فقهی گفته می شود حکماً مال نیستند^[۱۶۶]۳و مفهوم مالیت آن است که تفاهم عقلاء آن را ثروت و نفع بدانند و در بازار دارای قیمت باشد و مورد تأیید شارع نیز باشد.^[۱۶۷]۴ ‌بنابرین‏ مالیت داشتن یعنی هرآنچه که تفاهم جامعه برای کسب آن به اصل وجود رغبت وجهی را بپردازند، و پرداخت وجه به دلیل رسیدن به یک منفعت عقلایی باشد. نتیجه آنکه ملاک مالیت اصولاً نوعی است مگر اینکه نوع مال به نحوی باشد که در ارتباط طرفین دارای منفعت عقلایی بر مبنای تصدیق عرف باشد. یعنی اگر چه عرف جامعه برای آن وجهی نمی پردازند اما همان عرف پرداخت وجه برای کسب آن را در ارتباط متأثرین از آن شی­ء عقلایی بدانند.

 

تحدید مالیت یک شی به چند وجه قابل بررسی باشد.

 

۱- فقدان منفعت به علت عدم کفایت رفع نیاز مثل یک دانه گندم.

 

۲-کثرت و فراوانی که تحصیل آن ثمره ای را در پی نخواهد داشت مثل آب رودخانه ها

 

۳- نفی مالیت به دلیل نص شرعی، مثل مسکروخنزیر

 

‌بنابرین‏ مال آن است که اتلاف آن اعم از مادی یا حکمی برای متلف موجبات مسئولیت را فراهم می آورد، قاعده اصطیادی فقها (من اتلف مال الغیر فهو له ضامن). موید همین امر است.

 

اما سوال قابل طرح این است که مال شامل چه مواردی است؟

 

همان گونه که برخی از حقوق ‌دانان اشاره نموده اند مال شامل تمام اشیا و حقوقی که دارای ارزش اقتصادی هستند می شود^[۱۶۸].پس مال شامل اعیان منافع و حقوق نیز می شود. تلقین ماده ۲۹ ق.م.حکایت از تصدیق این مفهوم دارد. ‌بنابرین‏ شاخصه اصلی اموال اعم از اعیان و منافع و حقوق موارد ذیل می‌باشد.

 

-قابلیت ارزش اقتصادی

 

-قابلیت تبادل و انتقال اعم از (قراردادی –قهری)

 

-قابلیت توقیف این اموال به نفع بستانکاران.

 

امانکته ای که باید به آن اشاره نمود این مطلب است که قرارداد اختیار معامله شامل کدام عناوین یادشده می‌باشد؟باید اشاره نمود که هدف غایی اعطای اختیار خرید و فروش به یک شخص بر مبنای اراده های مفیداعتبار اعطاء حقی است برای صاحب اختیار، که به موجب آن برای پوشش ریسک های معاملاتی ناشی از نوسانات بازارهای تجاری و احتراز از ضررهایی است که سیربازار ممکن است ایجاد نماید. ‌بنابرین‏ این اختیار خرید و فروش تامین نیاز اقتصادی شخص می‌باشد و قابل تقویم با پول می‌باشد و عنوان یک حق مالی برآن صادق است. ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد که این حق کسب شده از غرض متعاملین این قرارداد یک غرض عقلایی و مثبت نفع است، و تفاهم عرفی (عام – خاص) نیز برآن تصدیق مال می­نمایند.

 

بند دوم : معلوم و معین بودن

 

اشعار ماده ۲۱۶ق.م.براین نکته موید است که مورد معامله باید مبهم نباشد، یعنی معلوم باشد. اختصاص این حکم به قرینه ماده ۲۱۴ ق.م.اعم از مال عینی است و شامل افعال افراد نیز می‌باشد.

 

زیرا ماده ۲۱۴ق.م.مقرر می‌دارد. مورد معامله باید مال یا عملی باشد که هریک از طرفین تعهد به تسلیم یا ایفاء آن را می نمایند ‌به این ترتیب موضوع تعهدات اشخاص در این ماده یا انتقال مال است یا ایفاء تعهد به انجام یا ترک افعال یعنی تعهد نمی تواند برامری مجهول یا معدوم تعلق گیرد، در غیر اینصورت غرر صادق است، زیرا برای صدق عنوان غررتفاوتی در انتقال مال یا تعهد به ایفاء یک عمل نخواهدبود.^[۱۶۹]۱در قرارداد اختیارمعامله قیمت اختیار در برابر نفس تعهداست یعنی وجه اختیار به اختیار خرید یا فروش دارایی پایه در زمان آینده تعلق می‌گیرد در اینصورت باید شرایط صحت معاملات در آن نیز ملحوظ شود. ‌بنابرین‏ قرارداد اختیار معامله دارای دو موضوع می‌باشد.

 

۱-تعهد به انتقال مال معین در زمان آینده به ثمن مشخص بر اساس اعطای اختیار خرید یا فروش

 

۲- پرداخت قیمت اختیار به معطی اختیار

 

‌بنابرین‏ چند چیز باید معلوم باشد:

 

۱-مال معینی که در زمان آینده باید منتقل گردد و ثمن متقابل آن

 

۲-میزان قیمت اختیار

 

۳-زمان سر رسید یا انقضا قرارداد

 

پس در نتیجه عدم تعیین موضوعات فوق یا مدت مقید به قید زمان معین غرر ثابت است که در آینده ‌به این امر تشریحاً می پردازیم.

 

گفتار سوم : قرارداد اختیار معامله مصداق بیع حق

 

بند اول : بیع حق در فقه امامیه

 

آنچه در این گفتار به آن می پردازیم این نکته است که آیا حقوق در چارچوب عقد بیع قابل انتقال می‌باشد یاخیر؟ قانون‌گذار در ماده ۳۳۸ق.م. در تعریف بیع آورده است بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم مفهوم اولیه این ماده آن است که مبیع باید عین باشد. حال این عین باید عین خارجی باشد یا حقوق عینی از قبیل حق تحجیر و ارتفاق را نیز شامل می شود؟

 

صاحب مکاسب در تعریف بیع آورده است.^[۱۷۰] بیع انشای تملیک عین به مال است. بلکه لفظ بیع نه حقیقت شرعیه است و نه حقیقت متشرعه، بلکه افاده مفهوم درست را باید در عرف جست وجو نمود و عرف نیز همین مفهوم را دریافته است درحالی که لفظ بیع در لغت مبادله مال به مال است و از باب لغت مبیع اختصاص به عین ندارد.

 

در نظزیه گیل فورد، تفکر واگرا از چند عامل مختلف تشکیل شده است. عوامل یا ویژگی­های تشکیل دهنده تفکر واگرا به شرح زیرند(سیف،۱۳۸۲):

 

سیالی(روانی) : تولید تعدادی اندیشه در یک زمان معین

 

انعطاف پذیری (نرمش) : تولید اندیشه­ های متنوع و غیر­معمول و راه ­حل­های مختلف برای یک مسأله.

 

تازگی(اصالت) :استفاده از راه ­حل­های منحصر به فرد و نو

 

گسترش(بسط) : تولید جزئیات و تعیین تلویحات و کاربردها

 

ترکیب: کنار هم قرار دادن اندیشه­ های نا همخوان

 

تحلیل: شکستن ساختارهای نمادین به عناصر تشکیل دهنده

 

سازمان دادن: تغییر شکل دادن طرح­ها، کارکردها و موارد استفاده­ها

 

پیچیدگی: توانایی برخورد کردن با تعدادی اندیشه مختلف و مرتبط به طور هم زمان

 

از میان ویژگی­های بالا سه ویژگی نخست از همه مهم­تر هستند.

 

نظریه تورنس: یکی دیگر از دانشمندانی که درباره خلاقیت نظریه­پردازی کرده و پژوهش زیادی انجام داده پاول تورنس است. تورنس به دو دلیل از شهرتی بین‌المللی در این زمینه برخوردار است؛ یکی به دلیل نظریه خلاقیت و کیفیت آموزش آن و دوم به دلیل ابداع آزمون-های تفکر خلاق مینه سوتا.

 

تورنس در جدیدترین اظهار نظرش در مجله بازنگری روانشناسی پرورشی سه تعریف برای خلاقیت به دست داده است. یک تعریف پژوهشی، یک تعریف هنری و یک تعریف وابسته به بقاء(سیف،۱۳۸۶).

 

در تعریف پژوهشی او، تفکر خلاق یا آفریننده عبارت است از: فرایند حس کردن مشکلات، مسائل؛ شکاف در اطلاعات، عناصر گم شده، چیزهای ناجور، حدس زدن و فرضیه‌ها، تجدیدنظر کردن و دوباره آزمودن آن ها و بالاخره انتقال نتایج.

 

تورنس در تعریف هنری خود از خلافیت یا آفرینندگی به موارد زیر اشاره ‌کرده‌است:

 

• • آفرینندگی مانند خواستن دانستن است.

 

• • آفرینندگی مانند عمیق تر حفر کردن است.

 

• • آفرینندگی مانند دوباره نگاه کردن است.

 

• • آفرینندگی مانند گوش دادن به بوهاست.

 

• • آفرینندگی مانند خط زدن خطاهاست.

 

• • آفرینندگی مانند رفتن به آب­های عمیق است.

 

• آفرینندگی مانند دست­دان با فرد است.

تورنس (۱۹۹۸) در تعریف وابسته از آفرینندگی قدرت کنار آمدن فرد با موقعیت­های دشوار را ذکر ‌کرده‌است.

 

نظریه دبونو درباره خلاقیت: ادوارد دبونو صاحب نظریه تفکر جانبی و ابداع کننده این اصطلاح، اعتقاد دارد که تفکر جانبی نوعی تفکر است که با بصیرت، خلاقیت و طنز شباهت دارد(میلر،۱۹۸۳).

 

به عقیده وی این تفکر نوعی اندیشیدن به مسأله و نگریستن به جنبه­ ها و زوایای گوناگون آن است که می ­تواند منجر به ایجاد ایده­های جدید شود. به زعم دبونو؛ خلاقیت شامل گسستن از الگوهای تثبیت شده است تا بتوان به مسائل به شکلی جدید نگریست.

 

به نظر دبونو ذهن یک نظام نقشه­سازی است که مرتب به خلق و تشخیص نقشه­ها و طرح ها مشغول است. این نقشه­های اطلاعات، هرچند که برقراری ارتباط را تسهیل ‌می‌کنند نارسایی­ها و محدودیت­هایی نیز دارند. از جمله این محدودیت­ها آن است که نقشه­های ذهنی به تثبیت شدن یا غیر منعطف شدن گرایش دارند و این موضوع مانع رشد خلاقیت است.

 

او می­گوید آموزش و پرورش با تأکید بر رشد نقشه­های مفهومی بر تجدید ساختار این نقشه­ها و تحریک دستیابی به نقشه­های جدید(خلاقیت) توجه اندکی دارد.

 

هدف از تفکر جانبی ایجاد نگرشی متفاوت بر چیزها، تغییرساخت قالب­های ذهنی و پیوند دادن اطلاعات به شیوه­ای نو در ایجاد ایده­های نو ‌می‌باشد. دبونو تفکر جانبی یا تفکر افقی را در کنار نوع دیگری از اندیشیدن که تفکر عمودی نامیده می­ شود قرار می­دهد. تفکر عمودی تقریبا معادل تفکر همگرای گیل فورد است که همواره در پی کشف تنها راه حل صحیح مسأله حرکت می­ کند. تفکر عمودی؛ منطقی، انتقادی و قضاوت گراست در صورتی­که تفکر جانبی مولد و خلاق است(سلیمانی،۱۳۸۱).

 

بشارتیان(۱۳۸۰) به نقل از دبونو؛ اختلاف بین تفکر عمودی و تفکر جانبی را شامل موارد زیر می­داند:

 

• • تفکر عمودی انتخاب کننده است، تفکر جانبی تولیدکننده و مولد است.

 

• • تفکر عمودی دارای توالی است، تفکر جانبی می ­تواند پرش انجام دهد.

 

• • تفکر عمودی مسیر مطمئن­تری را برمی­گزیند، تفکر جانبی در پی کشف مسیر نامطمئن­تر است.

 

• تفکر عمودی یک جریان معین است، تفکر جانبی جریانی احتمالی است.

تفکر جانبی جانشین تفکر عمودی نیست، هر دو مورد نیاز هستند، آن ها لازم و ملزوم و مکمل یکدیگرند.

 

دبونو برای کسب و توسعه مهارت­ های تفکر جانبی روش­های متعددی را پیشنهاد کرده و در ذیل هر روش ضمن تشریح ماهیت آن شیوه، راهکارهای ارتقای مهارت­ های آن را نیز بیان ‌کرده‌است(دبونو،ترجمه بشارتیان،۱۳۸۰).

 

۱۹- ۲- ۲- سازمان چیست؟

 

با مروری بر ادبیات موجود درباره سازمان ملاحظه می­کنیم که نه تنها از منظر رشته­ های علمی گوناگون تعاریف متفاوتی از آن صورت گرفته است، بلکه در درون هر رشته خاص نظیر جامعه شناسی، بر اساس الگوها و چارچوب مفهومی گوناگون، تعاریف متفاوت و گاه غیر قابل جمعی از این مفهوم ارائه شده است در یک تعریف کلی، سازمان عبارت است از نهادی اجتماعی است که هدف های جمعی را تعقیب می­ کند و بر چگونگی اجرای فعالیت­هایش نظارت و کنترل دارد و دارای مرزهای مشخصی با محیط پیرامونی خود است.

در جامعه شناسی، سازمان به مثابه یک فعالیت برنامه­ ریزی شده، هدفمند و مبتنی بر همکاری، بررسی می­ شود.

 

رویکرد علم مدیریت به بررسی سازمان نگاهی ابزاری است، زیرا سازمان برای یک شرکت یا مؤسسه وسیله دستیابی به اهداف آن است.

 

ریچارد ال دفت(۱۳۷۷،۱۹) معتقد است: سازمان علی­رغم تفاوت­های ظاهری فراوانی که دارند، به دلیل خصلت و ذات سازمان دارای ویژگی­ها و وجوه مشترک هستند.

 

• • نهادی اجتماعی­اند.

 

• • دارای هدف­اند.

 

• • ساختارآنها طراحی شده و دارای سیستم فعال و هماهنگ می­باشند.

 

• با محیط خارجی ارتباط دارند.

کلید واژه دیگر، «ساخت» یا «ساختار» است. ساخت از دیگر مفاهیم مناقشه برانگیز در علوم اجتماعی و جامعه شناسی است. هر پارادایمی تعریفی خاص ارائه می­دهد.